LEVHA HAREKETLERİNİN ETKİLERİ

VOLKANLARIN  DEPREM ve SICAKSU KAYN. DAĞILIŞ HART.

Levha: Dünya'nın yüzeyi kesintisizmiş gibi görünmesine rağmen, dev boyuttaki birbirine geçen parçalardan oluşmaktadır. Bu parçaların her birinelevha denir.

Yerkabuğunu oluşturan okyanus ve kıta parçaları (ki bunlara "levha" diyoruz), bir gölün üzerine serpiştirilmiş sallar gibi birbirlerine çarparlar, birbirlerinin altına girerler veya birbirlerine sürtünüp, sıyırarak hareket ederler. Hareket hızları, yılda 3 cm ila 15 cm arasındadır.

DÜNYAMIZI OLUŞTURAN ANA LEVHALAR

·               Avrasya levhası, Afrika levhası, Arap Levhası,

·               Kuzey Amerika Levhası, Güney Amerika Levhası

·               Hindistan Levhası, Antarktika Levhası,

·               Avustralya Levhası, Pasifik Levhası, 

·               Nazaka( Naska) Levhası, Filipin Levhası,

·               Kokos levhası, Karayip Levhası, Skotya Levhası gibi
         

Not: Dünya üzerindeki volkanik alanlarla; deprem bölgeleri, fay hatları, genç kıvrım dağları ve sıcak su kaynakları arasında bir paralellik vardır. Bu alanların çoğu Kıta veya levha sınırlarında yer alır. Genç sıradağlar, Volkanlar, volkanik ada yayları, Okyanus ortası sırtları, Büyük trans form faylar, grabenler, sıcak su kaynakları, deprem zonlarının hemen hepsi bu hatlardadır. Sebebi bu alanlarda yer kabuğunun hareket halinde olmasıdır. 

Yerküre’nin üst katmanları, bir bütün halinde olmayıp, sürekli hareket halinde olan levhalardan oluşuyor.Hareketin sebebi: Manto’daki ısı akımlarının neden olduğu bu hareketler sırasında levhalar birbirinden uzaklaşır, birbirlerine çarpar veya birbirlerini sıyırırlar. 
Bu hareketlilik sonucunda, levha sınırlarında, uzun zaman dilimleri ile baktığımızda yeni okyanuslar, yeni kıtalar, sıradağlar ve yanardağlar oluşur.Depremler ve volkanik aktivitelerin nedeni de tüm bu hareketliliktir ve levha sınırlarında oluşmalarına şaşmamak gerekir.

Arabistan levhası kuzey-kuzeydoğu doğrultusunda yılda 4.5 cm hızla ilerleyerek, Anadolu levhasını devamlı sıkıştırmaktadır.. Türkiye'de meydana gelen depremlerin esas nedeni de, Arabistan levhasının bilinen bu hareketidir.

LEVHA TEKTONİĞİ KURAMI:

1915yılında Alman bilim adamı Alfred Wegener, ilk defa kıtaların kayması varsayımını ortaya attı. Bunu haritaya bakarken kıtaların birbirini tamamlayan bir yap-boz gibi olmasını görüp, araştırarak buldu.

Bu teoriye göre yeryüzü I.zamanda kıtalar tek bir parça halindeydi. Buna “ Pangaea” adını verdi. Onu çevreleyen deniz ise “Panthalassa” idi. Bu karalar çeşitli kuvvetlerin etkisi ile birbirlerinden uzaklaşmaya başladılar. Katmanlar hareket ettikçe Pangaea ikiye ayrıldı. Kuzeyde “Laurasia” ve güneyde “Gondwanaland” oluştu. Bu iki kıta “Tethys denizi” ile ikiye ayrılıyordu. . Karaların bu yatay hareketlerin sonucunda kıtalar oluştu. Kıtaların arasındaki boşluklara suların dolması ile de okyanuslar ve denizler meydana geldi.

1960'lı yıllarda Levha Tektoniği Kuramı adı altında gelişen kuram, 70'li yılların başında tamamlandı. Buna göre yerin dış kısmını yaklaşık 70–100 km. kalınlığındaki Litosfer oluşturmaktadır.

Dünya'nın yüzeyi kesintisizmiş gibi görünmesine rağmen, dev boyuttaki birbirine geçen parçalardan oluşmaktadır. Levha adı verilen bu parçalar sürekli ama çok yavaş olarak birbirlerine göre hareket etmektedir. Levhalar, levha sınırı ya da levha kenarı ile sonlanır. Deprem ve yanardağların çoğu bu bölgelerde görülür.

Litosfer, kendine oranla daha yumuşak ve akıcı sayılabilir bir madde olan Magma üzerinde, tıpkı su üzerinde yüzen tahta parçaları gibi 1–2 cm/yıl hızla kaymaktadırlar. Bazı levhalar birbirinden uzaklaşır. Bazıları birbirine yaklaşır. Bazıları ise yatay olarak birbirine sürtünerek hareket ederler.( Trans form faylar- örnek- Kuzey Anadolu Fayı, San Andreas Fayı) 

 
Günlük hayatımızı çok yakından etkilemeyen bu hareketler, milyonlarca yıllık daha uzun bir dönemde çok ciddi değişimler yaratırlar. Dünyamızda yer hareketleri hala devam etmektedir

Günlük hayatımızı çok yakından etkilemeyen bu hareketler, milyonlarca yıllık daha uzun bir dönemde çok ciddi değişimler yaratırlar. Dünyamızda yer hareketleri hala devam etmektedir.

Levhaların birbirinden ayrıldığını ortaya koyan veriler:

1- Kıtaların kıyı şekillerin birbirine uygunluk göstermesi,

2- Gondwana’yı oluşturan Afrika, Hindistan, Avustralya, Madagaskar, Güney Amerika’daki bitki örtüleri ve jeolojik yapının aynen devam etmesi,

3- Okyanusu yüzerek geçmesi imkânsız olan bir sürüngenin türünün kalıntıları, sadece Güney Afrika’nın batısında ve Brezilyada bulunmuş olması.( Fosillerin aynı olması)

4- Gondwana’da başlayan buzullaşmanın ayrılan parçalarda da aynı zamanda yaşanmış olması.( karbonifer) Buzul birikinti tabakaları incelendiğinde şimdi ayrı olan kıtalar arasında benzerlikler olduğu ortaya çıkar.

Levhaların birbirinden uzaklaştığı yerlerde:

1-Okyanus ortası sırtları,(Atlas Okyanusundaki sırt 2500m yüksekliktedir.)

2-volkanik adalar,

3-Kabuk oluşumu,

4-Okyanus tabanı genişlemesi olayları yaşanır.

5-Uzaklaşmayla oluşan kırıklardan magma yeryüzüne çıkar ve volkanizma olayları oluşur.

Yine levhaların birbirinden uzaklaştığı yerde okyanus tabanından bazaltik lavlar çıkar ve bunlar katılaşarak kıta kenarlarına eklenir.Kıtalar birbirinden uzaklaşır, okyanus tabanları genişler. Ayrılan levhalara en iyi örnek Atlas Okyanusudur.              

Başlıca ayrılan levhalar,

o        Avustralya İle Antarktika, Afrika, Hindistan,

o        Amerika levhaları ile Afrika, Avrasya, Antarktika

o        Pasifik levhası İle Antarktika, Naska, Kokos

Birbirine kavuşan levhalar boyunca: 

 1-Dalma –batma olayı oluşur.

 2-Okyanusal ve bir kıtasal levhanın çarpışmasıyla derin okyanus çukurları meydana gelir.

 3-Volkanizma, Volkanik ada yayları ortaya çıkar,

 4-Bir bariyer gibi dizilen volkanik ada yayları kıtalar ile okyanuslar arasında iç denizleri oluşturmaktadır.

 5-Depremler oluşmaktadır.

 6-Kabuk erimesi ve magma oluşumu gerçekleşir.

 7-metemorfizma olayları meydana gelmektedir.

 8-İki kıtasal ya da bir kıtasal ve bir okyanusal levhanın çarpışmasıyla kıvrımlı dağ sıraları oluşur.

 Örnek; Kuzeyde yer alan Avrasya kıtası ile güneyde yer alan Gondwana kıtasının çarpışması sonucu güney Avrupa ile Kuzey Afrika arasında yer alan Tethys(tetis) denizindeki tortullar sıkışmış, kıvrılıp yükselerek alp-Himalaya dağ sisteminin oluşmasına yol açmıştır.

Kavuşan levhalara en güzel örnek ise Pasifik Okyanusudur.

Başlıca kavuşan levhalar;

·               Avustralya- Pasifik,

·               Avrasya- Pasifik,

·               Avrasya – Hindistan

·               Pasifik - Kuzey Amerika

DÜNYADA SICAK SU DAĞILIŞI 
Haritası için tıklayınız.

Konu ile ilgili olarak sıcak su dağılış haritasının genel olarak kırık hatlar ve volkanizma faaliyetlerinin yaygın olduğu alanlarda yoğunluk göstermesi önemli bir bilgidir ve sorularda tercih edilir.Kitabınızda sayfa 23 deki diyalog baloncuklarıda konunun özetini oluşturur.Bu noktadan hareketle dünya haritası üzerinde sorulabilecek bir soruda volkan haritası ve deprem haritası bilgilerinden yararlanılabilir.Sayfa 22 deki panoda verilen noktalar dünyada önemli sıcak su kaynaklarının bulunduğu alanlardır sorula riçerisinde ilk bu alanlar tercih edilir